سیستمهای آموزشی، بسان هر سیستمی، با چنین وضعیت پیچیده و پارادوکسیکال مواجه هستند. دورهها و مقاطع مختلف تحصیلی با تأثیرگذاری قوانین، ضوابط، آییننامهها، «برنامههای درسی و تربیتی»... هریک بهصورت هدفمند در پی اجرای «استراتژیهای» مورد نظر میباشند تا آنچه بهصورت اهداف کلی و جزئی مصوب شده است، از طریق استراتژیهای بیانشده محقق گردند. در این معنی استراتژی بهصورت ابزار دسترسی به اهداف در نظر گرفته میشود که نقدهای جدی نیز بر این نوع برداشت از مفهوم استراتژی وجود دارد: تحقق نیافتن کم یا بیش اهداف، از ناکارآمدی چنین برداشتی حمایت میکند، چنین ناکارآمدی ضرورت تامل در این برداشت از مفهوم استراتژی را مطرح میسازد. بااینوصف، سیستمهای آموزشی در ابعاد مختلف آن ویژگیهایی را در کل از خودشان نشان میدهند که نهتنها برخی از آنها در «برنامههای رسمی» وجود ندارد (یادگیریهای ضمنی، جامعهپذیری از رفتارهای اجتماعی برون بررسی از مرجع مدرسه طبق کپی رایت ای و بررسی از مرجع دانشگاه طبق کپی رایت ی،...) بلکه گاه سبب بروز رفتارهایی مغایر یا متضاد با اهداف رسمی نیز میگردد (افت تحصیلی، بیزاری یا فرار از بررسی از مرجع مدرسه طبق کپی رایت ، بزهکاری، اعتیاد...)
تأملنکردن در چنین وضعیتی، سیستم آموزشی را منزوی کرده و سبب میشود که محتوای واقعی آن با توسل به صوریکردن رفتارها، نادیده گرفته شود و در نتیجه کارکردهای «آموزشوپرورش» مدرسه و آموزش و پژوهش بررسی از مرجع دانشگاه طبق کپی رایت ،... دچار اختلال شود. بدیهی است که پیامدهای چنین اختلالی در فعالیتهای تحصیلی، پژوهشی، خدماتی مدارس و دانشگاهها و نیز رفتارهای فردی، اجتماعی، فرهنگی... دانشآموزان و دانشجویان نمایان میشود. مقابله با این اختلالها با رویکرد فرمالیستی ممکن نمیباشد زیرا چنین رویکردی بر جنبههای آشکار تاکید کرده و معیارها و شاخصهای کمّی بهصورت سرپوشی برای کیفیت واقعی سیستمهای آموزشی درمیآید: به این جهت است که گزارشهای عملکرد آموزشی، تربیتی، پژوهشی و خدماتی سیستمهای آموزشی از مدرسه تا دانشگاه، عموماً با واقعیتهای موجود آنها کموبیش فاصله پیدا میکند: اینکه در سال تحصیلی ۹۴-۹۳ در دانشگاههای کشور ۵۸۱/ ۸۱۱/ ۴ دانشجو تحصیل می‌کردند، بدون نگاه به محتوای عملکرد آنها و چگونگی آموزش و تربیت آنها، به عملکرد معلمان و مدیران، به رفتارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، علمی... و به رفتار سیستمهای مدرسه و دانشگاه در کل، نمیتواند لزوما بیانگر کیفیت متعالی و اصالتبخش در دسترسی به آموزش عالی باشد، مقایسه گزارشهای عملکرد سازمانهای آموزشی با آنچه در واقعیتهای آنها اتفاق افتاده، میتواند وسعت کمّی و کیفی فاصله بین کمّیت و کیفیت را آشکار سازد.
